Her yaşta ayrı bir zeka

[Eylül]

Zekânın tek yönlü ele alındığı ve sadece genetik özelliklere göre şekillendiğini savunan görüşler günümüzde geçerliliğini çoktan yitirdi.
Binetve Weschler gibi bilim adamları zekâyı doğumla belirlenmiş sabit, ölçülebilir ve değişmez bir olgu olarak tanımlarken Piaget, Feuerstein ve diğer bazı araştırmacılar, çocuklar üzerinde yaptıkları uzun süreli gözlemler sonucunda, zekânın değişmez olmadığını ortaya koydular. Bugün zekânın kalıtsal yetenekler, çevresel faktörler ve deneyimlerin ortak etkileş miyle oluştuğu fikri, bilim adamlarınca daha çok kabul görüyor. Harvard Üniversitesi profesörlerinden Hovvard Gardner'ın ortaya attığı 'Çoklu Zekâ Teorisi'nin, zekâ tanımına ve zekânın gelişim sürecine getirdiği yenilikler bu görüşü bir adım daha geliştirdi. Gardner'ın teorisine göre yedi tip zekâ doğuştan her çocukta değişik düzeylerde bulunuyor ve küçük yaşlardan başlayarak hayat boyu bütün zekâ tipleri geliştirilebiliyor, 'Çok Yönlü Zekâ Teorisi', başta eğitim ve eğitim araçları olmak üzere birçok alanda kökten değişikliğe neden oldu/oluyor. Sadece dil ve matematik zekâsını göz önünde bulunduran okullardaki klasik eğitim sistemi, buna dayalı klasik zekâ testi de yavaş yavaş tarihe karışıyor.Bugün birçok psikolog ve eğitimci Çoklu Zekâ Teorisi'ndcn hareketle, geleneksel "zekâ" kavramının çocuklarasunulabilecekleri sınırlandırdığını ve okulların zekâ göstergesi olarak sadece sözel ve matematik yetenekleri dikkate almasının yanlış olduğu görüşünde. Örneğin Stanford Üniversitesi araştırmacılarından Elİzabeth Cohen yaptığı araştırmada, eğilim sistemlerinde zekânın en önemli göstergesi olarak okuma yeteneğinin temel alındığını; öğretmenlerin okuma yeiencği gelişmiş öğrencilerin her alanda başarılı olacaklarını varsaydığını ortaya koydu.
Günümüzde psikologlar ve eğitim araştırmacıları yaptıkları çalışmalarla yetenek ile zekânın, insanın pek çok özelliğini içine alan bir kavram olduğu konusunda hem inandırıcı kanıtlar gösterebiliyor hem de her bireyin çeşitli yeteneklerle gösterdiği değişik zekâ türlerine sahip olduğunu ortaya koyuyorlar.


Peki tek bir zekâ türü olmadığı, zekânın her yaşta gcliştirilebildiği kabul gördüğüne göre, eğitimciler ve anne-baba-lar, çocukların zekâ gelişimi konusunda nasıl hareket etmeli, yetişkinler sahip oldukları zekâ türüne göre hayatlarını nasıl programlamak?
Uzmanlar, okulların zekâg östergesi olarak sadece sözel ve matematik yetenekleri dikkate almasının yanlış olduğu görüşünde. Zekâ tipine güre eğitim
Gardner zekâyı; dilsel zekâ, görsel zekâ, matematik zekâsı, harekete dayalı(bedensel) zekâ, müzik zekâsı, kişiler
arası (sosyal) zekâ ve kişinin kendine , dönük zekâsı olarak 7 kategoriye ayırıyor. Bu ayırıma göre, zekâ tipi ne olursa olsun her çocuğun kuvvetli ve zayıf olduğu yanları bulunuyor. Bu da zekâ tiplerinden sadece bir ya da ikisini kul
lanan okul ve eğitimcinin bunların dışında kalan çocukların kendi yetenekli yanlarını geliştirmesine engel olacağı anlamına geliyor. Çocuğunun zekâsını sadece matematiksel ya da sözel yetenekleri ile değerlendiren veliler, bunla
rından birini ya da ikisini dikkate aldıklarında, çocuğunun daha güçlü yönlerinin olup olmadığını bilmeden, onun
hayatını etkileyebilecek yanlış kararlar alabiliyorlar...
Her çocuk az bucuk dahidirTek tip zekâya hitap etmenin çocukları bir kalıp içine sokmaya çalışmak olduğunu söyleyen pedagog İsa Halis, toplum için yetişecek pek çok dahiye böylece engel olunduğunu vurguluyor. Halis şöyle diyor: "Dabi demek, halen pek çok okulda uygulanan ve önem verilen, sadece matematik ve dilde yetenekli olmak değildir. Çocuklar müzikte, bedenleriyle, sosyal yönleri, kendilerine dönük zekâ ve görsel olarak da zeki ve yeteneklidirler

Onlara bu yeteneklerim gösterme, geliştirme ve başarılı olma şansı verilmelidir. Tanımları ve karakteristik özellikleri belirtilen zekâ tiplerine baktığımızda hepsinin birbirinden farklı olduğunu görürüz. Herkesin birbirinden farklı algılama ve anlama, olaylara birbirinden farklı yaklaşım ve problem çözme yetenekleri ve tarzları vardır. Herkesin öğrenme şekilleri de birbirlerinden farklıdır."
​

 

[Eylül]

zekâ türleri

zekâ türleri ve bunları geliştirme yöntemleri söyle sıralanabilir.

BEDENSEL ZEKÂ: Vücudunu kullanarak, oyun oynayarak, spor yaparak ya da bir ürün ortaya çıkararak, duygularını ifade etme yetenekleri ile ilgili olan bu zekâ türündeki insanlar, bedenlerini kontrol etmekle son derece başarılıdırlar.
Çocuklar: Bu zekâ türündeki çocuklar çok hareketlidirler. Koşmayı, zıplamayı, dans etmeyi çok severler. Mimik ve hareketleri çok iyi taklit ederler. Eşyaları ya da benzer şeyleri parçalara ayırıp tekrar birleştirme)! severler. El becerileri isteyen işlerde yeteneklidirler.
Bedensel zekâyı geliştirmek için: Dramatik bir oyunda görev alın, bir fikir, düşünce veya duyguyla ilgili bir

rol yapın.'Güncel olayları ya da modern buluşları inceleyerek mimiklerle anlatın. Halk dansı, koşma, yüzme ve yürüme gibi fiziksel aktivitelere katılın.

SÖZEL ZEKÂ: Soyut ve simgesel düşünme ile kavram oluşturma, kelime yazma, dil bilgisi, şiir, hikaye anlatma, mizah gibi karmaşık olguları içeren dilsel üretimlerden sorumlu olan bu zekâ türündeki insanlar okuma, yazma, konuşma ve tartışma gibi edebi ürünler oluşturmakta isteklidirler.
Çocuklar: Bu tip çocukların ise kelime hazineleri çok geniştir, hikaye anlatmaktan zevk alırlar. Okumayı, kelime oyunlarını ve bulmaca çözmeyi çok severler.
Sözel zekâyı geliştirmek için: Seçtiğiniz bir hikayeyi okuyun ve hikayenin sonunu kendiniz tamamlayın. Başkalarının fikirlerini dinleyin tartışma ortamlarına katılın. Her gün yeni ve ilginç bir kelimenin anlamını öğrenin ve konuşmalarınızda kullanmaya çalışın. Bir dergiye abone olun...

GÖRSEL ZEKÂ: Bu zekânın temelini görme duyusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler oluşturma yeteneği oluşturmaktadır. Resim, heykel, grafik yapma; satranç gibi farklı derinlik ve açılardan görmeyi gerektiren beceriler... Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar, zihinlerinde resim oluşturur ve çizerler. Renklen iyi kullanırlar, iyi harita okuyabilirler. Görsel sanatlarda üretim yapmaktan hoşlanırlar.
Çocuklar: Bu tip çocuklar yaşıtlarından daha çok hayal kurarlar. Yap-boz, labirent, gibi görsel faaliyetlerden hoşlanırlar. Resimleri çok güzeldir. Görsel gösterileri çok severler.
Görsel zekâyı geliştirmek için: Fikir veya düşüncelerinizi ifade etmek için boya, kil, renkli ve keçeli kalemler... ile çalışın. Hayal gücünüzü arttıracak çalışmalar yapın; geçmiş bir dönemi kafanızda canlandırarak o döneme ait Özellikleri, yaşanmış olayları hayalinizde görmeye çalışın. Fikirinizi, resim, grafik gibi çeşitli tasarım becerileriyle anlatın.


MANTIKSAL ZEKÂ: Bilimsel düşünme, objektif gözlem yapma, verilerden sonuç çıkarma, yargıya varma, hipotez kurma yeteneklerini içerir. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar matematiksel ve bilimsel konulardan hoşlanırlar ve benzer şeyleri eşleştirme, karışık şekillerden resimler çıkarma, problem ve bulmaca çözmede başarılıdırlar.
Çocuklar: Herşeyin nasıl çalıştığını merak eder ve sorular sorarlar. Matematik en sevdikleri derstir. Matematikle ilgili oyunlar oynamak onlara çok zevkli gelir. Dama, .satranç, yap-boz gibi oyunları severler.
Mantıksal zekâyı geliştirmek için: Hobinizin 4 ana noktasını belirleyin ve bu ana noktaların her biri altında 4 alt başlık ve bu alt başlıkların her birinin altında da 4 alt nokta oluşturun. İki nesneyi kıyaslama ve karşılaştırma yoluyla çözümsel düşünme egzersizleri yapın.

MÜZİK ZEKÂSI: Bu zekâ türü, tonal ve ritmik kavramları tanıma ve kullanma; çevresel seslere, insan sesi ve müzik aletlerine karşı duyarlılık kapasitelerinden sorumludur. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar, müzik aleti çalmaktan, beste yapıp, söylemekten hoşlanırlar.
Çocuklar: Müzik aleti çalmaya heveslidirler ya da çalıyorlardır. Müzik dinlemeyi sever, okul dışında öğrendikleri şarkıları söylemekten çok hoşlanırlar.
Müziksel zekâyı geliştirmek için: Ruh halinizi düzeltecek farklı türde müzikler dinleyin. Mırıldanarak, kafanızın İçinde
Doğadan farklı sesler içeren kasetler çalın.

SOSYAL ZEKA: Diğer insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma, grup içinde işbirlikli çalışma yeteneklerini içeren kişiler arası zekâ türü. Ruh halleri, huylar, yönelimler gibi insanlar arasındaki ilgi farklarını da ortaya koyar. Bu zekâ türünde gelişmiş olan insanlar kendilerini başkalarının yerine koyma, onları anlayabilme, duygu düşünce ve inançları ile öz-deşleşebilmc becerilerine sahiptirler. Öğretmenler, danışmanlar, politikacılar, din adamları, psikiyatristlcr bu zekâ türünde gelişmiş insanlardır.Çocuklar: Liderlik özelliklerine sahip olan bu çocuklar arkadaşları arasında en popüler olan çocuklardır. Sosyal faaliyetlere katılmaktan zevk alırlar. Klüplerde, organizasyonlarda, komitelerde yer almayı severler. Birden fazla yakın arkadaşları vardır. Başkalarına önem verir ve onlar için endişelenirler.
Sosyal zekâyı geliştirmek için: Başarıyla tamamlanması gereken bir proje için farklı görevdeki güvenilir insanlarla bir araya gelin. Bir kimsenin mimiklerinden, sözsüz ipuçlarından onun ne düşündüğünü tahmin etmeye çalışın ve daha sonra tahmininizin doğruluğunu kontrol edin.

İÇSEL ZEKA: İnsanın kendi duygularını, duygusal tepkilerinin derecesini, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına ifade etme yetişidir. İnsanın kendi kişiliği, kendini aşma yeteneği içsel zekânın işleyen kısmıdır. Bu zekâ türünde gelişmiş insanlar, başkalarının duygu ve düşüncelerini anlama, nesne ötesi konulara konsantre olma gibi alanlarda başarılıdırlar.
Çocuklar: Bağımsız ve kendi başlarına buyrukturlar. İlgi duydukları şeyler ya da hobiler hakkında pek fazla konuşmazlar. Hislerini eksiksiz, abartmadan olduğu gibi söylerler, tek başına çalışmayı ve oynamayı tercih ederler.
içsel zekâyı geliştirmek için: Rutin bir ak-tivite sırasında yoğun dikkat göstermeye çalışın. Bu, olup bilen her şeyin farkında olmaktır. Örneğin düşünceler, duygular, hareket değişiklikleri ve ruhsal durumlar. Dışardan bir gözlemci gibi duygu, düşünce ve ruh halinizi izlemeye çalışın. Problem çÖz-me stratejileri ve çözümscl düşünme süreci gibi durumlardaki çeşitli düşünme stratejilerinde tarafsız olun. "Ben kimim" sorusuna 20-25 kelimeyle bir cevap yazın. Bir hafta süreyle her gün gözden geçirin ve gerekli olduğunu düşündüğünüz düzeltmeleri yapın.

EĞİTİMBİLİM dergisinden alınmıştır.​